Νίκος Κοτζιάς : Απολογισμός ενός Ομίλου

Α. Ο εσωτερικός τόπος και ο χρόνος συγκρότησης ενός θεσμού

1. Η δημιουργία ενός καινούργιου θεσμού ή η αναβολή του, έχει κάθε φορά τη δική της λογική. Ακόμα μεγαλύτερο ρόλο σε μια ενέργεια παίζει ο χρόνος και ο πολιτικός χώρος. Πότε γίνεται ένας καινούργιος θεσμός, σε ποια πολιτική συγκυρία, πότε και γιατί αναβάλλεται. Όποιος, επί παραδείγματι, προσπαθεί να κρίνει την επιδίωξη δημιουργίας ενός δικτύου μόνο στη βάση της εσωτερικής λογικής αυτής της πράξης ξεχνά το σημαντικότερο που είναι το πότε και σε ποίες συνθήκες πραγματώνεται αυτή. Έτσι, ένα δίκτυο ιδεών στην εποχή της χούντας ήταν μια θετικότατη ενέργεια. Σήμαινε τη δημιουργία εκείνης της θεσμικής μορφής που μπορούσε να δράσει με μια σχετική νομιμότητα, έστω και για περιορισμένο χρονικό διάστημα. Σε αυτή τη βάση δημιουργήθηκε στη διάρκεια της χούντας η Ευρωπαϊκή Κίνηση Νέων στην οποία συμμετείχαν κομμουνιστές, άλλοι αριστεροί και κεντρώοι. Οι πρώτοι, μάλιστα, παρόλο που τάσσονταν ενάντια στην ένταξη της Ελλάδας στην τότε ΕΟΚ. Δηλαδή, αφού δημόσια δεν μπορούσε να εμφανιστεί ένα κόμμα, εμφανιζόταν δημόσια μια κίνηση. Σήμερα, παρά τα όποια προβλήματα δημοκρατίας στη χώρα, όλοι γνωρίζουν ότι οι συνθήκες διευκολύνουν την ελεύθερη έκφραση ιδεών και την ελεύθερη οργάνωσή τους, ακόμα και σε νέο κόμμα, έστω και αν αντικειμενικά δεν υπάρχουν προϋποθέσεις για κάτι τέτοιο.

2.Μια κίνηση ιδεών μπορεί να φτιαχτεί από ανθρώπους διαφορετικών ιδεών, προκειμένου να υπάρξει διάχυση ιδεών και συλλογισμών σε περισσότερους πολιτικούς χώρους, να επηρεάσουν με τις απόψεις τους όσο το δυνατό μεγαλύτερο τμήμα της πολιτικής σκηνής. Όμως, κάτι τέτοιο δεν μας το έδειξε ο υπό εξέταση Όμιλος για όσο διάστημα ήταν σε διαδικασία συγκρότησης. Ακόμα και αν στο τέλος συμμετείχε σ’ αυτόν ο κ.Τατούλης, όπως γράφτηκε από πολλές πλευρές, χωρίς να είναι απαραίτητο να είναι αληθές, αυτό μάλλον θα γινόταν στην βάση της κοινότητας θεσμικής καταγωγής με ορισμένους εκ των πρωταγωνιστών του εγχειρήματος παρά εκείνης των ιδεών.

3. Ο τρόπος που πολιτεύτηκαν ορισμένοι εκ των προάγγελων της κίνησης, δεν ήταν πάντα πολιτών που επιδιώκουν να δημιουργήσουν μια κίνηση εντός του ΠΑΣΟΚ αλλά περισσότερο ατόμων που ήθελαν να κατασκευάσουν μια δομή παράλληλη προς το ΠΑΣΟΚ. Σε μια τέτοια περίπτωση, που ευτυχώς δεν προέκυψε, θα επρόκειτο για μια πολύ συγκεκριμένη επιλογή του τόπου. Ο τόπος αυτός δεν θα προσδιοριζόταν τοπολογικά (με την έννοια που δίνουν στον όρο τα μαθηματικά) εντός του ΠΑΣΟΚ, αλλά εκτός του ΠΑΣΟΚ. Ορισμένοι, δηλαδή προσδιόριζαν την «άνδρωση» του Ομίλου εκτός του ΠΑΣΟΚ. Για αυτό πολλοί αναλυτές εκτίμησαν ότι θα μπορούσε να χαρακτηριστεί και ως πρόπλασμα κόμματος. Αντίθετα εάν είχε συγκροτηθεί τοπολογικά εντός του ΠΑΣΟΚ θα αποτελούσε προσπάθεια εκείνων που θα συμμετείχαν, να επηρεάσουν το κόμμα της αξιωματικής αντιπολίτευσης εκ των έσω και να συμβάλλουν στον εμπλουτισμό των σκέψεων και αποφάσεών του. Σε μια τέτοια περίπτωση το απαιτητέο θα ήταν η αναγνώριση των αποτελεσμάτων στις 11 του Νοέμβρη και η αποδοχή ότι το ΠΑΣΟΚ οφείλει να πορευτεί στη βάση της απόφασης που πήραν δημοκρατικά 800.000 πολίτες. Σε μια τέτοια περίπτωση το όποιο δίκτυο ιδεών θα κινείτο εντός του ΠΑΣΟΚ και των αποτελεσμάτων των εσωτερικών του διαδικασιών. Ο κίνδυνος με τον υπό κατασκευή Όμιλο ήταν, όμως, να φανεί ότι κινείται σε αντίστροφη φορά, σε έναν άλλο χρόνο. Να εμφανιστεί ως κίνηση εκτός ΠΑΣΟΚ, παράλληλη προς το ΠΑΣΟΚ και εκτός της αποδοχής του δημοκρατικού αποτελέσματος στις 11 του Νοέμβρη. Κάτι τέτοιο αποφεύχθηκε με τις πρόσφατες εξελίξεις που θα έχει κανείς παρά να ελπίζει ότι δεν είναι αποτέλεσμα τακτικού ελιγμού, αλλά μακρόχρονης επιλογής, με σωφροσύνη.

Μερικές φορές, ορισμένοι έδιναν την εντύπωση ότι ο υπό κατασκευή όμιλο ήταν μια κίνηση που παρέκαμπτε την 11^η του Νοέμβρη του 2007. Ως να μην υπήρξε δημοκρατική διαδικασία επιλογής ιδεών και των προσώπων που φέρουν / μεταφέρουν αυτές τις ιδέες. Ως να μην αποκαλύφθηκε το γεγονός ότι η πλευρά που σκεπτόταν να ιδρύσει ή και να στηρίξει τον Όμιλο δεν είχε πείσει ότι είχε να παρουσιάσει κάποια πρωτότυπη ιδέα. Που αν υπήρχε θα ήταν κάτι περισσότερο από καλοδεχούμενη. Διότι στις 11 Νοεμβρίου δεν ηττήθηκαν οι ιδέες κάποιων. Αλλά ηττήθηκε το γεγονός ότι δεν υπήρξαν ιδέες. Για αυτό, πολλοί θα μπορούσαν έστω και λανθασμένα να θεωρήσουν ότι η κίνηση για τη δημιουργία ενός τέτοιου Ομίλου, δεν εξέφραζε την ανάγκη έκφρασης ιδεών, αλλά την ανάγκη επιλογών στο όνομα ιδεών που δεν υπάρχουν.

Β. Ο ιστορικός χρόνος: από την άμιλλα στην αντίφαση του ανταγωνισμού

4. Στη διάρκεια της συζήτησης για τη συγκρότηση του αναφερόμενου εδώ Ομίλου, δεν είναι λίγοι εκείνοι που επικαλέστηκαν την παρουσία και άλλων κινήσεων εντός του ΠΑΣΟΚ, τόσο στο παρελθόν, όσο και όσων έχουν επιβιώσει μέχρι σήμερα. Στη βάση αυτού του ιστορικού επιχειρήματος καταβλήθηκε η προσπάθεια να υπογραμμιστεί το δικαίωμα συγκρότησης του υπό κατασκευή -μέχρι πριν λίγες ημέρες- Ομίλου. Το επιχείρημα αυτό δεν έλεγε, όμως, κάτι το ουσιαστικό για όποιον γνωρίζει από ιστορία. Και αυτό, διότι και από τις παρελθούσες κινήσεις εντός και περί του ΠΑΣΟΚ, ορισμένες, όπως εκείνες υπό τον Αρσένη και τον Τσοβόλα, οδηγήθηκαν στην προσωρινή δημιουργία κόμματος. Άρα υπάρχουν κινήσεις που έγιναν κόμμα και δεν περιορίστηκαν στην απλή λειτουργία παραγωγής ιδεών, όπως έγινε με άλλες. Από εκείνες που δεν οδηγήθηκαν στη δημιουργία κόμματος, όπως η ΟΠΕΚ στην οποία συμμετείχε ο κ.Σημίτης, ή άλλες που δρουν και σήμερα εντός του ΠΑΣΟΚ, ουδέποτε κάποια απέκτησε δομή πανελλαδικής οργάνωσης παράλληλης προς το υπάρχον. Επιπλέον, ουδείς γνωρίζει τι ρόλο θα έπαιζε ο ΟΠΕΚ στην περίπτωση που ο κ.Σημίτης είχε ηττηθεί στη διάρκεια της δεκαετίας του ενενήντα ή, αντίστροφα αν θα γινόντουσαν σκέψεις για τη δημιουργία του «Ομίλου» αν δεν είχε κερδίσει ο κ.Παπανδρέου τις εσωκομματικές εκλογές στις 11 του Νοέμβρη του 2007. Προσωπικά δύσκολα πιστεύω ότι τα δύο γεγονότα, νίκη του Γ.Παπανδρέου και προσπάθεια συγκρότησης του Ομίλου, είναι δύο μεταξύ τους άσχετα στοιχεία. Τέλος, οι υπόλοιπες αυτοτελείς θεσμικές εμφάσεις που εκδηλώθηκαν στο ΠΑΣΟΚ, δεν συγκροτήθηκαν ως παράλληλοι θεσμοί, αφού οργανώθηκαν και έδρασαν στο εσωτερικό του, με αναφορά σ’ αυτό. Σε καμιά δε περίπτωση δεν διέθεταν ένα τμήμα εντός του ΠΑΣΟΚ, που επικοινωνούσε στην κοινωνία για λογαριασμό τους και ένα τμήμα εκτός του ΠΑΣΟΚ που ομιλούσε παράλληλα και ανταγωνιστικά προς το ΠΑΣΟΚ.

5. Σε αντίθεση με όλες τις προηγούμενες κινήσεις εντός και περί το ΠΑΣΟΚ, ο μη ιδρυθείς Όμιλος, προβλεπόταν ότι δεν θα ενσωμάτωνε πρωτοκλασάτα στελέχη του ΠΑΣΟΚ, αν και θα υποστηριζόταν απ’ αυτά. Και εδώ βρίσκεται η αντίφαση της μικρής ιστορίας του συγκεκριμένου Ομίλου: εξαγγέλθηκε στο όνομα του γεγονότος ότι κάτι τέτοιο το επιτρέπει το καταστατικό του ΠΑΣΟΚ, δηλαδή, η εσωτερική του δομή, αλλά παρόλα αυτά υπογραμμιζόταν ότι θα κατασκευαζόταν εκτός της δομής του ΠΑΣΟΚ. Εξαγγελλόταν στο όνομα των δημοκρατικών και καταστατικών δικαιωμάτων στελεχών του ΠΑΣΟΚ που θα δικαιούνταν να συμμετέχουν, αλλά, ταυτόχρονα, τα ίδια λάμβαναν μέτρα μη συμμετοχής τους. Από άποψη λογικής, επρόκειτο για μια ασυνεπή αντίφαση. Την μέγιστη απόδειξη ότι τα πράματα δεν ήταν έτσι ακριβώς ως λέγονταν. Εξάλλου εγκλωβισμένη σε αυτή την αντίφαση καθώς και αποτέλεσμά της, ήταν και η εξαγγελία της αναστολής δημιουργίας του Ομίλου. Εξαγγελία θετική. Εξαγγελία, όμως, η οποία σίγουρα δεν εκφράστηκε από κάποια αφηρημένη περιοχή της κοινωνίας των πολιτών η οποία υποτίθεται ότι «έστηνε» τον Όμιλο, αλλά από πολύ συγκεκριμένα πρόσωπα.

Γ. Οι τρεις επιλογές του «Ομίλου»

6. Ένας Όμιλος που κατασκευάζεται με τον τρόπο που επιδιώχτηκε να κατασκευαστεί ο συγκεκριμένος για τον οποίο κάνουμε έναν πρώτο απολογισμό, θα μπορούσε να έχει καταρχάς τρεις λειτουργίες: Η πρώτη θα ήταν εκείνη του επηρεασμού, ή έστω, της απόκτησης καλύτερης θέσης διαπραγμάτευσης εντός ενός κόμματος. Η δεύτερη θα ήταν εκείνη της υπονόμευσης της πορείας του ενόψει των ευρωβουλευτικών εκλογών. Μια ήττα του, θεωρούν ορισμένοι, θα διευκολύνει την στρατηγική μετεξέλιξή του προς μια συγκεκριμένη κατεύθυνση. Εξάλλου, υπάρχουν και εκείνοι που διακυρήτουν την ανάγκη ήττας του ΠΑΣΟΚ και συμβάλουν σε συγκεκριμένες δημοσκοπήσεις. Τέλος, η τρίτη λειτουργία θα μπορούσε να ήταν η έξοδος από ένα κόμμα με όσο το δυνατό περισσότερες δυνάμεις καθώς και να εμφανιστεί αυτή η έξοδος ως αναγκαστική. Ευτυχώς στην περίπτωση του ΠΑΣΟΚ δεν εκδηλώθηκε στην παρούσα συγκυρία κάτι τέτοιο.

7. Η «έξοδος» ασφαλώς και δεν ήταν η αρχική και μοναδική επιλογή των πολιτικών εμπνευστών του Ομίλου. Η «έξοδος» δεν ήταν και δεν είναι μονόδρομος. Αλλά η ιστορία διδάσκει ότι διαδικασίες και κινήσεις αποκτούν δική τους εσωτερική λογική και τελικά μπορούν να δώσουν διαφορετικά αποτελέσματα από τις προθέσεις εκείνων που τους έδωσαν το εναρκτήριο λάκτισμα. Και αυτό, διότι όπως γνωρίζει κάθε ένας που ασχολείται με την πολιτική: Όταν από το πρωί μέχρι το βράδυ από ορισμένους κύκλους υβρίζεται ο Γ.Παπανδρέου, ως «άχρηστος και ανίκανος» και αποσιωπώνται προτάσεις και κινήσεις του, όταν λέγονται πολιτικές ανοησίες και ανηθικότητες σε βάρος των όποιων συνεργατών του, τότε δεν μπορεί να αποκλείσει κανείς ότι δεν θα εκδηλωθεί σε κάθε κίνηση που δημιουργείται σε μια τέτοια βάση, το αυθόρμητο αίσθημα της «αναχώρησης» με όρους τυφλούς και όχι ύστερα από συνειδητή και σχεδιασμένη επιλογή. Για τέτοιες περιπτώσεις λέει ο λαός μας πολύ σοφά, ότι θα θερίσει κανείς ότι έσπειρε. Για αυτό, είναι πολύ σημαντικό οι δημοκρατικές δυνάμεις, το ίδιο το ΠΑΣΟΚ, να μην διασπαστούν, αλλά και να μην επιτρέψουν την διάσπαση. Να κινηθούν ενωτικά και με ευθύνη. Πριν απ’ όλα να δράσουν ενωτικά ενάντια σε ένα καθεστώς που προκαλεί σήψη, μιζέρια, γκρίνια και απογοήτευση. Να τεθούν όλες οι δυνάμεις σε διάταξη μάχης για αλλαγή. Που είναι δυνατή και αναγκαία. Ενισχύοντας σοβαρά το μέτωπο της αντιπολίτευσης έναντι της ΝΔ.

Δημοσιεύτηκε στην Αξία του Σαββάτου 02.02.08